Ադրբեջանի դեմ երկու դատ պաշտպանեցի և երկուսն էլ շահեցի. ֆրանսահայ փաստաբան

Հայ—ֆրանսիական հարաբերությունների, Ֆրանսիայում հայապահպանության դժվարությունների, Հայաստանի զարգացման գործում սփյուռքի նշանակության և այլ հարցերի մասին Araratnews.am-ը զրուցեց ֆրանսիահայ բիզնես քրեական իրավունքի ոլորտում մասնագիտացած փաստաբան, գրող, Փարիզի փաստաբանների միության անդամ, Փարիզի պալատի անդամ, Միջազգային քրեական դատարանի աշխարհի 700 խորհրդատուներից միակ հայ փաստաբան Սևագ Թորոսյանի հետ, ով հանդիսանում է ֆրանսիական և միջազգային կազմակերպությունների, հիմնադրամների, ինչպիսիք են Rothschid հիմնադրամը, Պաղեստինի հաջորդ նախագահի, Ֆրանսիացի պատգամավորների և Արևելքի քրիստոնյա եկեղեցիների միության իրավապաշտպանը:

Սևագ Թորոսյանի հետ հարցազրույցի ընթացքում խոսել ենք նաև նրա գործունեության, ընտանեկան պատմության, Արցախի ու Ցեղասպանության ճանաչման մասին:

Պարո´ն Թորոյան, բազմաթիվ լուրջ դատավարությունների եք մասնակցել, կպատմե՞ք մեկ—երկու հետաքրքիր դատավարությունների մասին:

2014 թվականին Պաղեստինի նախկին նախարար և ներկայիս պատգամավոր Մոհամմեդ Դահլանն ինձ դիմեց. նա նպատակ ուներ  դառնալու Պաղեստինի հաջորդ նախագահը և այսօրվա նախագահ Մահմուդ Աբբասի դեմ դատ բացել կոռուպցիայի մեղադրանքով: Իրականում  նա Դահլանի թշնամին է և չէր ցանկանում, որ նա նախագահ դառնա: Ես գնացի Պաղեստին, առաջին օրը դատախազը չեկավ, և ինձ դիմավորեցին 20-ից ավելի զինված ոստիկաններ: Հետևաբար, ես սկսեցի մամուլի հետ աշխատել, հանրայնացնելով այս հարցը, հրապարակավ ասացի, որ դատավորները մարիոնետներ են, այս դատավարությունն էլ կեղծիք է: 11 դատական նիստի մասնակցեցի, որը տևեց 5 ամիս: Անընդհատ Փարիզից Ռամալլահ գնալ-գալով ինձ փորձեցին հոգնեցնել, բայց, ի վերջո, դատը շահեցի:

Մեկ այլ դատավարության ժամանակ էլ մի ֆրանսացի պատգամավորի` Ֆրանսուա Ռոժբլուանին պաշտպանեցի, որը Հայաստան 30 անգամ եկել էր, անցյալ տարի մամուլով հայտարարեց, որ Ադրբեջանն ահաբեկիչ պետություն է, ու Ադրբեջանը դատի տվեց պատգամավորին: Առաջին անգամ էր, որ պետությունը դատ էր բացում անձի դեմ, նման բան չէինք տեսել:  Ֆրանսիայում 3-4 դատ եղավ Ադրբեջանի դեմ, որից երկուսը ես պաշտպանեցի, երկուսն էլ շահեցի:

Մեկ կարևոր հարց էլ, որի հետ կապված բողոքն այս երկուշաբթի եմ ներկայացրել, «Լաֆարժ» (Lafarge, զբաղվում է ցեմենտի, բետոնի, գիպսի և  այլ շինանյութերի արտադրությամբ.- խմբ) ընկերության դեմ է` ցեղասպանության գործում մեղսակից լինելու մեղադրանքով: Իմացանք, որ «Լաֆարժը» որն այդ ոլորտում աշխարհի առաջատար ընկերությունն է, ԴԱԻՇ-ին (Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետություն` ԻԼԻՊ) ամեն ամիս 20 հազար դոլար է տվել, որպեսզի Սիրիայում պատերազմի ավարտից  հետո շինարարության ամբողջ բիզնեսն իրենք անեն:

Պարո´ն Թորոսյան, ո՞րն է Հայաստան այցելելու նպատակը:

Ես հաճախ եմ այցելում, տարին մի քանի անգամ: Նախ` այստեղի Փաստաբանների պալատի հետ հարաբերություններ կան: Մեր Փարիզի փաստաբանների պալատը 30 հազար փաստաբան ունի, և հանձնախմբեր ունենք, որոնցից մեկը Փարիզ-Հայաստան հանձնախումբն է, որն անցյալ տարի ստեղծեցինք:

Այստեղ ես հաճախ դասավանդում եմ Ֆրանսիական համալսարանում և փաստաբանների պալատում: Իմ հիմնական թեմաները բիզնես-քրեական ոլորտից են` կոռուպցիա, փողերի լվացում, հարկային քրեական հանցագործություններ և այլ թեմաներ: Օրինակ` մի քանի ամիս առաջ եկա քաղաքական դատավարությունների, դրա կարևորության մասին խոսեցի: Ֆրանսիայում վերջին 200 տարիներին մեծ դատավարություններ են տեղի ունեցել, որ ամբողջովին իրավիճակը փոխել են, առաջադիմություն է եղել: Այդ մշակույթը Հայաստանում չկա: Գիտեմ, որ շատ փոփոխություններ տեղի են ունենում կուլիսային մթնոլորտում, բայց պետք է քաղաքական մեծ դատավարություններ տեղի ունենան:

Փարիզ—Հայաստան հանձնախումբն ի՞նչ նպատակով ստեղծվեց, և այն ի՞նչ գործունեություն է ծավալում Ֆրանսիայում:

Փարիզ-Նյու Յորք, Փարիզ-Իսրայել, Փարիզ-Մոսկվա հանձնախմբերը վաղուց կան: Հետևաբար, Փարիզ-Հայաստան հանձնախումբ մեջտեղ բերելը շատ մեծ դժվարություն էր, և մենք դրա համար շատ պայքարեցինք: Հանձնախումբը նվիրված է Ֆրանսիայի և Հայաստանի փաստաբանների պալատների միջև հարաբերությունները ամրապնդելուն: Փաստաբանը Եվրոպայում մեծ սոցիալական դեր է կատարում, և մեր ցանկությունն է, որ Հայաստանում էլ փաստաբանի դերը զորանա:

Հանձնախումբը նաև աշխատանքներ է կատարում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ: Դասընթացներ ենք կազմակերպում, լոբբինգ ենք անում: Դա շատ կարևոր է, որովհետև մենք 100 տարվա ընթացքում հետ ենք մնացել` ճանաչում առաջարկելով ցեղասպանին: Սա զարմանալի քրիստոնյա գաղափար է, այսինքն` առիթ տալ մեղավորին խոստովանել: Բայց մենք Թուրքիայի ճանաչման պետքը չունենք, դատավարության պետքը ունենք:

Իսկ Ֆրանսիայում դժվա՞ր է իրականացնել հայապահպանությունը, պահպանել լեզուն, հավատը:

Ֆրանսիան հիմնված է հանրապետության գաղափարի վրա, սա 200 տարվա պատմություն է: Դեռ Նապոլեոնի օրոք բոլոր փոքրամասնություններին հրահանգ էր տրվել, որ ազգերի զատվեն, օրինակ` դուք կա´մ հրեա եք, կա´մ ֆրանսացի: Այս հարցումը կար, և, ամենակարևորը` պետք է վեր դնեին Ֆրանսիայի բոլոր փոքրամասնությունները` ոչ միայն կրոնական, այլ շրջանների, ովքեր իրենց ինքնությունը կպաշտպանեին: Եվ բավականին ջարդեր են տեղի ունեցել Նապոլեոնի օրոք և դրանից հետո էլ: Ֆրանսական ինքնությունը սահուն բան է, Ֆրանսիան Ամերիկա չէ:

Իսկ հայապահպանությունը Ֆրանսիայում, այո´, շատ դժվար է, ֆրանսահայերը հայերեն չեն խոսում, նրանք մեծ պատմագետներ չեն, ինչ-որ տեղեկություն ունեն իրենց ընտանեկան պատմության մասին ու վերջ: Ֆրանսահայերը ամերիկահայերի նման միլիոններով գումարներ չեն տա հայ գաղութի համար: Մի փոքր գումար հավաքել մեկ դպրոցի համար` շատ դժվար է:

Բայց կան նաև լավ կողմեր` շատ ազգայնական են և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ էլ Ֆրանսիայի պաշտպանության հերոսներ ենք ունեցել: Միայն 10-15 տարի է` ինչ սկսել ենք քաղաքական ոլորտում էլ լուրջ զարգանալ, թեկուզ շատ-շատ ենք ուշացել: Եվ այդ ուշանալու պատճառով էլ, երբ մի քանի տարի առաջ փորձեցինք  ցեղասպանության ժխտողականության դեմ քրեական պատիժ սահմանել, այն մերժվեց:

Օրենսդիր  երկու մարմինները` Ազգային ժողովը և Սենատը (Վերին պալատը) քվեարկեցին, հետո դիմեցին Սահմանադրական խորհուրդ, որտեղ էլ որոշվեց, որ օրենքը հակասում է Սահմանադրությանը: Ես այդ ընթացքում տեղ գտած բոլոր իրադարձությունները և խարդախությունները նկարագրել եմ իմ «Դուք գոյություն չունեք» գրքում:

Այստեղ մեկ այլ խնդիր էլ կա. ասում են` մեր օրենքը հակասահմանադրական է, բայց Ֆրանսիայում եթե մեկն ասի, որ հրեաների ցեղասպանություն տեղի չի ունեցել, քրեական պատժի կենթարկվի: Այդ հարցը ևս բարձրացվեց, և որոշ ուժեր մեջտեղ եկան` Թուրքիայի կողմնակիցներ, համախոհներ, երկրորդ խումբը դեմ էր թե´ հրեաների, թե´ հայերի վերաբերյալ օրենքներին: Կար երրորդ խումբը, ովքեր պնդում էին, որ հրեաներն իրենց օրենքն ունեն և չեն հանդուրժի, որ մեկն իրենց մակարդակի օրենք ունենա, քանի որ Շոան (հրեաների ողջակիզումը` Հոլոքոսթ.- խմբ.) իրենց համար հավասարը չունի:

Ի՞նչ քայլեր են արվում այդ ուղղությամբ Հայաստանի իշխանությունների կողմից, և գո՞հ եք երկու երկրների փոխհարաբերություններից:

Հայաստանի դիվանագիտական հարաբերությունների մակարդակով քայլեր արվում են, որոնք կուլիսային են: Իսկ հայ-ֆրանսական հարաբերություններն ընդհանարապես լավ են: Ֆրանսիան ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամ է, որը շատ լավ է: Քաղաքական հարաբերությունները կարծես թե արդյունավետ են, և այստեղ փողի հարց չէ, մշակույթի հարց չէ, այլ սիրո հարց է: Իսկ բիզնեսային հարաբերությունները այնքան լավ չեն, եթե անգամ Ֆրանսիան Հայաստանի երկրորդ ներդրողն է:

Հիմա մեր հանձնախմբի նպատակներից մեկն էլ դա է` զարգացնել իրավական տնտեսական հարաբերությունները: Նախորդ տարի  մեծ դասընթաց կազմակերպեցինք, որը Հայաստանում ներդրումներին էր վերաբերում: Դասընթացին մասնակցեցին արդարադատության նախկին նախարար, ներկայիս ԱԺ փոխնախագահ Արփինե Հովհաննիսյանը, Հայաստանի կենտրոնական բանկի իրավաբանական վարչության պետ Վարուժան Ավետիքյանը, Փաստաբանների պալատի նախագահ Արա  Զոհրաբյանը, բարերար Վարդան Սերմաքեշը, «Մենեջմենթ միքս» խորհրդատվական և ուսումնական ընկերության նախագահ Րաֆֆի Սեմերջյանը:

Դասընթացին մասնակցում էին նաև ֆրանսացի փաստաբաններ, որոնց համար Հայաստանը անծանոթ երկիր էր, որը մի քիչ զարմանալի է թվում: Նրանց համար Հայաստանի հարկերի վճարման հնարավորությունը լավն էր, որովհետև Ֆրանսիայում հարկերը շատ են: Մաքսային իրավունքի մասնագետների համար Հայաստանը միջազգային ֆինանասական կենտրոն չէ, փողերի լվացման ռիսկը փոքր է, բայց մեր երկիրն աղքատ է, և իրենք չեն կարող այստեղ մեծ ներդրումներ կատարել:

Պարո´ն Թորոսյան, Դուք այն սփյուռքահայերից եք, ով Հայաստանը հեռվից չի սիրում և հայրենիքի խնդիրներին շատ մոտիկից եք ծանոթ: Ի՞նչն է Ձեզ այսօր ձգում դեպի հայրենիք:

Ընտանեկան դաստիարակությունը մեծ նշանակություն ունի, ծնողներս ազգայնասեր են: Փոքր ժամանակ մեր տանը եթե հայերեն չխոսեին երեխաները` կպատժվեինք: Սփյուռքահայերը հայրենիքի, նրա խնդիրների մասին երազանքներով, նաև խղճալով են մտածում, և այդ խղճահարությունն ինձ շատ է անհանգստացնում: Ես հիմա հաճախ եմ գալիս այստեղ, որովհետև համոզված եմ, որ հեռվից դժվար է զգալ, դատել, դրա մեջ ինքնախաբեություն կա: Եվ դրա համար էլ մտածում եմ կիսով չափ այստեղ հաստատվելու մասին: Ընտանիքս էլ հաճախ է լինում Հայաստանում, ամեն տարի օգոստոսին ես,  կինս, երկու զույգ տղաներս այստեղ են անցկացնում:

Երեխաներին ինչպե՞ս են վերաբերվում Հայաստանին, խոսո՞ւմ են հայերեն:

Տղաներս մինչև մանկապարտեզ գնալը ֆրանսերեն չէին խոսում, միայն հայերեն: Մանկապարտեզ մտան` ֆրանսականը, ֆրանսերենն իշխեցին: Բայց իրենք շատ ազգասեր են:

Առաջին անգամ երեք տարի առաջ որ եկան Հայաստան, 6 տարեկան էին, և այստեղից տեսան Արարատը և իմացան, որ սահման կա և այն Թուրքիայի կողմն է: Դա նրանց համար տրավմա էր, և երկու օր մտածելուց հետո եկան ու ասացին, որ լուծումը գտել են, թե ինչպես պետք է Արարատը հետ վերադարձնեն: Գծագրել էին, որ սահմանը պետք է Արարատի մյուս կողմում դնել. հարց էր առաջացել` ինչպե՞ս պետք է պաշտպանեն այն: Դրա մասին էլ էին մտածել` զինվորներ պետք կգան, իսկ զինվորները կլինեն իրենք, մաման, պապան, մեծ մաման, մորաքույրերը, եղբայրներս:

Հայաստանում երեխաների համար ապահով է: Որ գալիս են այստեղ ամեն երեկո Կարապի լճի մոտ ֆուտբոլ խաղալու, իսկ Ֆրանսիայում նախ` երեկոյան դուրս չենք գալիս, հետո էլ` այնտեղ մանկության հանդեպ այդ սերը չկա: Ժամանակ է գալիս, որ հարց է ծագում` ինչո՞ւ այս պայմաններում պետք է մնանք Ֆրանսիայում, երբ չգիտենք, թե 5 տարի հետո այն ո´ւր պետք է հասնի: Այսօր Ֆրանսիայում լուրջ ահաբեկչության խնդիր կա, չգիտենք` տնտեսական, քաղաքական առումներով ի´նչ կլինի:

Ձեր առաջին գիրքը, որը Ձեր դոկտորական ատենախոսության թեման է, Արցախի հիմնախնդրի մասին է: Այսօր Դուք ի՞նչ լուծում եք տեսնում խնդրի կարգավորման համար:

25 տարեկան էի, երբ սկսեցի աշխատանքս, և 5 տարի աշխատեցի, մինչև ատենախոսությունս պատրաստեցի, որն էլ եղավ առաջին գիրքս`«Լեռնային Ղարաբաղը վիրտուա՞լ պետություն:

Ժամանակին բոլոր տարբերակներն ուսումնասիրել էի, նույնիսկ գաղտնի բանակցությունների որոշակի թղթեր էր ձեռքս ընկել: Եվ ինձ համար այդ հարցը միշտ նույն փազլն է, որի միայն կտորների տեղերն է փոփոխվում: Այսօր լուծման հազար տեսակ տարբերակ չկա, նախ` Ալիևի հետ լուծում չպետք է լինի: Ատենախոսությանս ժամանակ այն եզրահանգման էի եկել, որ Ղարաբաղն առանձին պետություն է, ուզենք թե չուզենք: Միջազգային իրավունքը դա է ասում, և եթե վաղն ինչ-որ շրջան էլ ուզի անկախանալ, կանկախանա, միջազգային իրավունքը թույլ է տալիս:

Եվ այսօր հարցի մեջ ոչինչ չի փոխվել, միայն մեկ բան է փոխվել` Ադրբեջանի տնտեսական իրավիճակը, և եթե այդ վիճակն այդպես շարունակվի, կարող ենք ասել, որ իրական պատերազմի ռիսկ կա: 25 տարվա մեջ Ալիևի համար բան չի փոխվի, բայց նաև հաջորդ սերունդների հարց կա, հիմա ոչ մի լուծում չեմ տեսնում, բայց կարելի է հիմնվել Ադրբեջանի ժողովրդի համաձայնության վրա. քաղաքականությունը մեկ բան է, ժողովուրդը` մեկ այլ բան: Մեզ մնում է ուղղակի շարունակել տնտեսական կյանքը զարգացնել և պատրաստվել վաղվան:

1989 թվականին` 17 տարեկանում, երբ առաջին անգամ Հայաստան եկա, աչքովս տեսա այդ ցույցերը, որով Ղարաբաղի և Հայաստանի միացումն էին պահանջում, այսօր մենք մոռացել ենք դրա մասին, և Ղարաբաղն առանձին պետություն դարձավ այն պատճառով, որովհետև հասկացանք, որ կարող էր միջազգային պատերազմ լինել, եթե Հայաստանը միացում պահանջեր:

Հիմա անշուշտ հարցի կարգավորման փաթեթային տարբերակը պետք է լինի, որովհետև ադրբեջանցիներն ամենամեծ ստախոսներն են: Եվ 2000 թվականին արդեն, երբ գրում էի ատենախոսությունս, արդեն կային այս երկու տարբերակները: Ինչպես ասացի` հին փազլի նույն կտորներն են, և հիմա միակ բանը, որ ինչպես փոխվել է Ադրբեջանի տնտեսական իրավիճակը, այնպես էլ փոխվել է Ղարաբաղի ներքին տնտեսական իրավիճակը: Ես 99-ին առաջին անգամ Ղարաբաղ գնացի, մեկ ամիս մնացի, երկու օրը մեկ երկու ժամով ջուր ունեինք. դա էր վիճակը: Ստեփանակերտում ո´չ հյուրանոց կար, ոչ մի բան, միայն մեկ  ճաշարան:

Արցախի մասին գրելուց հետո ձեր հաջորդ գիրքը եղավ Արարատի մասին` «Արարատի մարգարեությունը» վեպը:  Ինչի՞ մասին է այն:

Գրելն ինձ համար էություն է, եթե կարողանայի` միայն կգրեի: Այս վեպը 5 տարում եմ գրել, բայց իրականում 40 տարվա պատմություն կա այնտեղ. ես ծնվել եմ այս գիրքը գրելու համար: Պատմում եմ մի ֆրանսահայ փաստաբանի մասին, ով հեռացել է արմատներից` Մարկ Արամի մասին, որը հաջողության է հասել, եսասեր է, որը բնորոշ է ֆրանսական մշակույթին, և նա իր կյանքը միայն իր համար  է ապրում: Մի օր Արամի մոտ Հայաստանի զինվորականներ են գալիս, գումար տալիս ու առաջարկում հետ գնել Արարատը: Առաջարկն ընդունում է, և սկսվում են նրա փորձությունները` հետապնդումներ, մահափորձ և միակ տեղը, ուր կարող է փախչել, Հայաստանն է: Գալիս է Հայաստան, սկսում ծանոթանալ երկրին, հասնում մինչև քրիստոնեության ընդունում, հին Հայաստան, Քարահունջ և այստեղ է հասկանում, որ Արարատը մեծ նշանակություն ունի բոլոր քրիստոնյաների համար:

Այստեղ հանդիպում է մի ամերիկահայ աղջկա, ով հնագետ է և աշխատում է Ամերիկյան դեսպանատան համար: Ծանոթանում են ու հասկանում, որ իրար պետք ունեն, ու իրենց մեջ իրական սեր կա…

Գրքի երկրորդ պատմությունը միջազգային վիճակի, ահաբեկչությունների մասին է: Ուրեմն ահաբեկչական ակտեր կկազմակերպվեն, և շատ արագ աշխարհի երեք հիմնական` քրիստոնեական, հրեական և իսլամական կենտրոնները`  Վատիկանը` քրիստոնյաների, Երուսաղեմի լացի պատը` հրեաների և իսլամների սև քարը, նույն վայրկյանին պետք է պայթեն: Ի՞նչ պետք է, 21-րդ դար ենք հասել, բայց չգիտենք, չենք հասկանում` ո´վ է կազմակերպել, և մեկն այդ ուժը չունի, որ գտնի: Եվ վերջին օրերին պարզվում է, որ սատանան է որոշել: Այս երկու պատմություններն են, որոնց սկիզբն իրար հետ կապ չունի, բայց գրքի ընթացքում իրար պետք  է միանան:

Կպատմե՞ք Ձեր նախնիների պատմությունը: Ինչպես հայտնվեցին Ֆրանսիայում:

Մայրիկիս կողմը Վանի շրջանի Աղբակ գյուղից է եղել, հորս կողմը Յոզգաթից` ավելի շատ Թուրքիայի կողմում է: Տատիկս ու պապիկս Երուսաղեմի որբանոցում են եղել, այդտեղ են ծանթացել, հետո գնացել Բեյրութ: Հայրս ու մայրս Բեյրութում են ծնվել, հետո եկել են Ֆրանսիա, որտեղ էլ արդեն մենք ենք ծնվել:

Երկու տարի առաջ, երբ պաղեստինցի նախարարի դատն էի պաշտպանում, Երուսաղեմ գնացի: Գնացի ու տեսա որբանոցը, այնտեղ ինձ սկսեցին պատմել Վանի արտագաղթի, մի պատ ցույց տվեցին, որի վրա երեխաները ստորագրել էին, ինձ ասացին, որ կարող եմ այդ փորագրությունների մեջ տատիկ-պապիկիս  անունները գտնեմ, բայց աչքերս լցվեցին, էլ չկարողացա փնտրել:

ԷՄՄԱ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ