Սեպտեմբերի 3-ին Սերժ Սարգսյանը Մոսկվայում կատարած իր հայտարարությամբ Էական փոփոխության ենթարկեց ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաև ամբողջ Հարավային Կովկասի քաղաքական ուղեգիծը: Վերջին 20 տարիների ընթացքում Հարավային Կովկասը կարծես աստիճանաբար դուրս էր գալիս ռուսական վերահսկողության գոտուց՝ վերածվելով Արևմուտքի հետ հարաբերությունները խորացնող տարածաշրջանի: Տարածաշրջանի երկրներից այս գործընթացի ամենամեծ խոչընդոտը հանդիսանում էր Հայաստանը, որը իր և՛ տնտեսական, և՛ քաղաքական համակարգերով ոչ միայն չկարողացավ դուրս գալ ռուսական կապիտալի ու հատուկ ծառայությունների վերահսկողությունից, այլ գնալով ավելի մեծացրեց այդ կախվածությունը: Ադրբեջանը, ունենալով նավթային ռեսուրսներից ձևավորվող ներքին կապիտալ, կարողանում էր և Ռուսաստանի, և Արևմուտքի հետ լինել գրեթե հավասար խաղացողի դերում: Սակայն այստեղ իշխող վարչախումբը ևս, ինչպես և Հայաստանում, չունենալով բավարար սոցիալական հենարան, ստիպված էր այդ հարաբերություններում հաշվի առնել աշխարհաքաղաքական խաղացողների կողմից հնարավոր ներքին ճգնաժամների հրահրման վտանգը: Վրաստանում մի փոքր այլ է, այս երկիրը կարծես բռնել է ժողովրդավարացման և եվրոպական ինտեգրման ճանապարհը:
Ինչևէ, որքան էլ մենք փորձենք առանձին-առանձին դիտարկել այս երկրները, ուժային կենտրոնները Հարավային Կովկասը դիտում են որպես մեկ ամբողջական տարածաշրջան, և իրականացվող քայլերը ենթադրում են տարածաշրջանային ընդհանուր քաղաքականության ու արտաքին քաղաքական ուղղության ձևավորում: Վրաստանի, Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների վատթարացումից հետո արևմուտքը հսկայական ներդրումներ իրականացրեց` փորձելով տարածաշրջանում ստեղծել բարեկեցության կղզյակ` ինչը պետք է նախանձախնդրություն առաջացներ Հայաստանի և Ադրբեջանի հանրության շրջանում: Եթե Արևմուտքը իր վերահսկողության տակ գտնվող տարածքների ընդլայնումը փորձում է իրականացնել հիմնականում տնտեսական և ժողովրդավարական գործոններով, ապա Ռուսաստանը դիմում է տարածաշրջանային հակամարտությունները հնարավորինս երկար պահելու և ներքին հեղաշրջումներ իրականացնելու սպառնալիքների մեթոդներին:
Այս իրավիճակում Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունը պետք դառնար դոմինոյի առաջին քայլը, որը հետագայում կազդեր Մոլդովայի, Ուկրաինայի, Ադրբեջանի, Վրաստանի վրա: Սակայն ինչպես տեսնում ենք, Ուկրաինայում և Մոլդովայում ուժեղ դիմադրություն կա ռուսական կայսրության վերականգնման հեռանկարին:
Օրերս Զորի Բալայանի նամակը, ուղղված Վլադիմիր Պուտինին, կարծես այս խաղի շարունակությունն էր. ուղղվում էր ռուսական կայսրության տարածքների հանդեպ վերահսկողության վերահաստատման հստակ ուղերձ: Այս նամակը և դրան հետևած գրպանային մտավորականության ու վարչակազմի ներկայացուցիչների արձագանքները, ինչպես նաև ճիշտ պահին Մոսկվայից սպասելի արձագանքը կարող է երկմտանք առաջացնել Ալիևի ռեժիմի համար: Իհարկե, Ռուսաստանը ոչ մի դեպքում չի ճանաչի Ղարաբաղի անկախությունը, բայց նման խոսակցությունների, կամ այն Ռուսաստանի կազմ մտցնելու մասին խոսակցությունները էլ ավելի կմեծացնի Ալիևի ռեժիմի կախվածությունը Ռուսաստանից: Այս սցենարի շրջանակում կարելի է դիտարկել նաև վերջին օրերին Մոսկվայում տեղի ունեցած բախումները և հակաադրբեջանական հիստերիան:
Եթե հաշվի առնենք Աբխազիայի և Օսեթիայի հնարավոր անդամակցությունը մաքսային միությանը, ինչը կենթադրի անդամ մյուս երկրների կողմից այդ երկրների անկախության դե ֆակտո ճանաչում, ապա Վրաստանին մնում է կա՛մ տրվել տարածաշրջանային ընդհանուր իրավիճակին, կա՛մ րևմուտքի հետ խորացնել հարաբերությունները տարածաշրջանում գծելով բաժանարար գծեր: Նման սցենարը կարող է խափանվել, եթե Արևմուտքը ակտիվ ներգործություն ունենա Հայաստանի և Ադրբեջանի ներքին քաղաքականությունում:
Այնուամենայնիվ, ցանկացած ուժային կենտրոնի ցանկությունն է այս տարածաշրջանում ունենալ լիակատար վերահսկողություն, եւ բոլորովին կարևոր չէ՝ դա բխում է այդ երկրների հանրության շահերից, թե ոչ: Հայաստանը, Վրաստանը և Ադրբեջանը շատ ավելի կշահեն, համաշխարհային ավելի մեծ դերակատարում կստանձնեն, եթե փորձեն իրականացնել տարածաշրջանային համագործակցություն` ընդհուպ մինչև այս երկրների միջև միության ձևավորում: Իհարկե, սա գրեթե անիրականալիի շարքից է, սակայն երեք ժողովուրդների առաջադեմ հանրույթների ակտիվ երկխոսության պարագայում կարող է ստացվել:
Նարեկ Ամյան
