Խեցգետինը համարվում է լճի սանիտար: Նրանք մաքրում են լիճը օրգանանական նյութերից: Որքան շատ է խեցգետնի պաշարը լճում, այդքան մաքուր է ջուրը և հակառակը: Գուցե սա է նաև պատճառներից մեկը, որ վերջին տարիների ընթացքում Սևանա լճի աղտոտվածությունն անհամեմատ նկատելի է, քանի որ նույն ժամանակահատվածում լճում խեցգետնի քանակի կտրուկ անկում է նկատվել:
Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Սևանա լճում 2019թ.-ին 2018-ի համեմատությամբ խեցգետնի պաշարները կրճատվել են 11 անգամ: Այսինքն՝ լճում ունենք խեցգետնի պաշարների խզում, ինչը հուշում է, որ արդյունահանման ամբողջովին արգելման անհրաժեշտության մասին: Այս մասին փաստում են գիտական հետազոտությունները: Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հիդրոէկոլոգիայի և ձկնաբանության ինստիտուտի տվյալներով, վերջին տարիների կտրվածքով Սևանա լճում ուսումնասիրության արդյունքների դինամիկան ունի հետևյալ պատկերը.
2014 թվանին խեցգետնի արդյունագործական ընդհանուր պաշարը կազմել է 2920տ,որից թույլատրվել է որսալ 730 տ:
2015թվականին ՝4000տ, համապատասխանաբար թույլատրվել է 750տ:
2016 թ.-ին արդյունագործական պաշարը կազմել է 4580տ, որից 1100տ-ն որսի նպատակով:
2017թ-ին ՝ 2600 տ, որից թույլատրելի է որսի համար 500տ :
2018թ.- ին՝ 2300տ, որից թույլատրվել է որսալ 350տ :
Իսկ ահա 2019թ-ին խեցգետնի արդյունագործական ընդհանուր պաշարը կազմել է ընդհամենը 200 տոննա, որսի համար թույտրելի պաշար չկա:
-Հատկանշական է, որ Սևանա լճում խեցգետնի պաշարների կտրուկ անկումը պայմանավորված է ոչ միայն գերորսով, այլև վերջին երկու տարիների ընթացքում տարածված հիվանդությամբ,- ասում է Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հիդրոէկոլոգիայի և ձկնաբանության ինստիտուտի տնօրեն Էվելինա Ղուկասյանը :
«Մեր կողմից տրված առաջարկությունների մեջ գրված է,որ այս տարի չիրականացնել խեցգետնի որս: Բացի այն, որ տեղի է ունեցել գերորս, խեցգետնի շրջանում տարածված է նաև հիվանդություն, որի պատճառով պոպուլիացիան 2019թ.-ին կրճատվել է մոտ 11 անգամ: Այդ հիվանդությունը հիմնականում աղտոտվածության հետևանքով է առաջանում: Նախնական ախտորոշմամբ՝ ժանգային հիվանդություն է, երբ խեցգետնի վրա վերքեր են առաջանում ՝ սև այրվածքների տեսքով, ինչն էլ դառնում է խեցգետնի մահացության պատճառ»,- ասաց Ղուկասյանը:
2020 թվականի ուսումնասիրությունների արդյունքները դեռ ամփոփված չեն, սակայն մասնագետը փաստում է, որ հիվանդությունը դեռ առկա է , քանի որ հետազոտությունների ընթացքում կրկին հանդիպել են հիվանդ առանձնյակների: Մեր դիտարկմանը ,թե արդյո՞ք այն վտանգավոր է մարդու համար, Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հիդրոէկոլոգիայի և ձկնաբուծության ինստիտուտի տնօրենը պատասխանեց. «Դեռ պարզ չէ մարդուն փոխանցվում է,թե ՝ոչ: Քանի որ խեցգետինը կենդանի վիճակում են գցում եռացող ջրի մեջ, կարող են տեսնել կենդանու վրա առկա են վերքեր,թե ոչ: Բոլոր դեպքերում ցանկալի չէ հիվանդ կենդանու մսի օգտագործումը»:
Հարկ է նշել, որ Սևանա լճի այսպես ասած «ծաղկման» գործընթացը ևս սկսել է 2018 թվականից: Արդյոք խեցգետնի շրջանում տարածված հիվանդությունը փոխկապակցված է Սևանա լճի «ծաղկման» պրոցեսի հետ: Մասնագետը ոչինչ չբացառեց:
«Ոչ մի բան բացառված չէ, քանի որ սնկային հիվանդություները հանդիպում են այն լճերում, որոնք աղտոտված են օրգանական նյութերով: Իսկ մեր լճում օրգանական աղտոտվածությունը շատ մեծ է, Գեղարքունիքի մարզի ողջ կոյուղահոսքերը լցվում են Սևանա լիճ : Այսինքն՝ աղտոտված ջուրը հիվանդության առաջացման պատճառ կարող է լինել»,-ասաց Ղուկասյանը:
Մասնագետն անդրադարձավ նաև դատախազության ներկայացրած Սևանա լճից խեցգետնի արդյունագործական որսի և արտահանման ոլորտում հայտնաբերած չարաշահումներին: Համաձայն որի ՝ 2016թ.-ին «Բնական կենդանական պաշարների օգտագործման» պայմանագրեր կնքած թվով 4 ընկերություններ դիմել են Նախարարություն, որպեսզի ստանան դեռևս 2015թ.-ին որսված և չարտահանված կենդանի խեցգետինը 2017թ.-ի ընթացքում արտահանելու համաձայնություն: Այդ շրջանակում բնապահպանության նախարարության բնապահպանական պետական տեսչությունը կատարել է ուսումնասիրություն, ըստ որի այդ 4 ՍՊԸ-ներում առկա է 2015թ. որսված ու չիրացված ընդհանուր 325տ. Խեցգետին: Դատախազության ուսումնասիություններով, խեցգետնի արտահանման ծավալներն արդեն իսկ գերազանցել են նրանց տրված որսի թույլտվությունները:
Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հիդրոէկոլոգիայի և ձկնաբանության ինստիտուտի տնօրեն Էվելինա Ղուկասյանը նշեց, որ իսկապես մանրամասն փորձաքննության կարիք կա, քանի որ երկու տարի խեցգետին պահելը դյուրին գործ չէ:
«Խիստ կասկածում եմ, որ ընկերությունները կարողանային երկու տարի պահել խեցգետինը: Եթե նրանք պահել են բետոնապատ տարածքում, ապա խեցգետինները հազիվ թե կարողանային երկու տարի դիմանալ, քանի որ նրանց կորուստն այնքան մեծ է լինում, որ պարզապես շահութաբեր չէր լինի : Խիտ և փակ տարածքներում կենդանիները սկսում են հոշոտել և ոչնչացնել միմյաց, այս դեպքում խոսքը գնում է 60-70 տոկոս կորստի մասին»,-ընդգծեց Ղուկասյանը:
Այսուհանդերձ, այսօր ևս չկա խեցգետնի որսի արգելք: Այսինքն ՝ եթե օրինակ սիգ ձկնատեսակի համար ժամանակ առ ժամանակ սահմանվում է արգելք, ապա խեցգետնի համար նման որոշում չկա: Հետևանքն էլ այն է,որ այսօր Սևանա լճի «սանիտարը» հայտնվել է ոչնչացման վտանգի տակ:
