Հարցազրույց գործարար Խաչատուր Սուքիասյանի հետ:
Պարո՛ն Սուքիասյան, Հայաստանում ձևավորվել է նոր կառավարություն, որի կազմը իրականում նոր չէ: Նրանք հիմնականում կառավարման ոլորտում նախկինում աշխատած կադրեր են՝ սկսած վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանից, վերջացրած տնտեսական բլոկի նախարարներով: Ինչպե՞ս եք գնահատում նոր կառավարության աշխատանքային մարտունակությունն ու ի՞նչ ակնկալիք ունեք նրանցից:
Կուզենայի ուժեղ և զարգացած երկիր ունենալ` հզոր տնտեսությամբ, կուզենայի, որ վնասները քիչ լինեին, օգուտները՝ շատ, երկրում արդարություն լիներ: Վերջապես կուզենայի, որ պատասխանատու տեղերում պիտանի և ունակ կադրեր լինեին՝ ազնիվ կեցվածքով, իսկ կաշառակերներ չլինեին: Որքանով կկարողանա այս կառավարությունը ապահովել այս բոլորը, կամ որքանով կհամապատասխանի նշված հատկանիշներին՝ ցույց կտա ժամանակը: Կառավարությունը ձևավորվել է օրեր առաջ, և ես այս պահին որևէ մեկի մասին որևէ գնահատական տալ չեմ կամենում: Սպաասենք, տեսնենք՝ ինչպես են աշխատելու, հետո նոր կարծիք կհայտնեմ:
Առաջիկայում ներկայացվելու է կառավարության ծրագիրը. ի՞նչ դրույթներ կուզենայիք այնեղ տեսնել: Ընդհանրապես Դուք հիշո՞ւմ եք որևէ դեպք, երբ կառավարության ծրագիրը վատն է լինում: Իմ տպավորությամբ՝ ծրագրերը, որպես կանոն, լավն են լինում, վատն է լինում կատարումը:
Ծրագրերից խոսելը, հատկապես կառավարության ծրագրից, պարզ պոպուլիզմ է: Կոնկրետ ինչ ծրագիր էլ լինի, մենք պետք է իրական կյանքում դա տեսնենք. դա է կարևորը: Բայց կուզենայի մի բան բոլորին հիշեցնել՝ պետք է բոլորը լավ գիտակցեն, կառավարությունը գործ ունի ռեալ սեկտորի հետ, որի կառավարումը շատ բարդ է՝ այդտեղ միշտ նորարարություններ, խորքային ուսումնասիրություններ, մասնագետների կարծքներ են պետք: Ռեալ սեկտորում շատ կարևոր է նաև գործարարի կարծիքը, բայց ոչ այն կարծիքը, որն ինքնանպատակ հարկերից խուսափելու նպատակ ունի, այլ այն կարծիքը, որը կարող է փաստարկված ապացուցել, որ այս կամ այն լուծման դեպքում ինքը կարող է մեծ ծավալ ապահովել, առավել հարկեր վճարել և զարգանալ:
Ֆինանսների նախարարությունն ու ՊԵԿ-ը միավորվեցին՝ միասնական գերհզոր կառույց ստեղծվեց: Սա, ըստ Ձեզ, տնտեսության և բիզնեսով զբաղվողների վրա դրակա՞ն, թե՞ բացասական ազդեցություն կունենա:
Հաշվի առնելով, որ հայկական իրականության մեջ անկախ և հզոր կառույցների վերահսկողությունն ու ապակենտրոնացումը միշտ կարևոր նշանակություն ունեն, կարծում եմ՝ կարելի էր ձեռնպահ մնալ նման քայլի գնալուց: Ֆինանսների նախարաությունը մայր նախարարություն է համարվում և աշխարհում այդ մոդելը կա, երբ նույն կառույցի վրա դրվում է և՛ մուտքերն ապահովելու, և՛ ծախսերը տնօրինելու պարտականությունը: Այս դեպքում, երբ որ տվյալ կառույցն անձամբ զբաղվում է հավաքագրմամբ, շատ հստակ նաև պատկերացնում է միջոցները հավաքելու բարդությունները, ուստի կարող է ավելի զգուշավոր և խնամքով ծախսել: Այդ կտրվածքով կարող է դրական լինել, որովհետև մի տեսակ արդար չէ, երբ հավաքագրողը մեծ դժվարությամբ միջոցներ է բերում բյուջե, իսկ ծախսողը հանգիստ իր ուզածի պես, երբեմն նաև անարդյունավետ ծախսում է:
Հայաստանը գտնվում է Մաքսային միություն մտնելու նախաշեմին. Ձեր կարծիքով՝այդ անդամակցումը ի՞նչ դրական կամ բացասական հետևանքներ կունենա Հայաստանի վրա:
Ես կարծում եմ, Մաքսային միությանը անդամակցությամբ, կարող են նոր հնարավորություններ բացվել: Համապատասխան մարմինները պետք է աջակցեն, որպեսզի մասնավոր բիզնեսը կարողանա իր արտադրանքը առավել մեծ քանակությամբ և առավել հեշտությամբ իրացնել Մաքսային միության շուկայում:
Գտնում եմ՝ պետք է լինի համապատասխան խումբ, որը կգնահատի հայկական ապրանքների արտահանման հնարավորությունը: Պետք է ճշտվեն նաև արտահանման ծավալները: Մենք իհարկե ունենք արտադրանքներ, որոնք հաջողությամբ արտահանվում են, բայց իրացման ինստիտուտների գնահատման առումով որևէ քայլ արված չէ: Պետք է իրացման շուկաների ուսումնասիրություն կատարել այն մարդկանց հետ, ովքեր բնակվում են տվյալ տարածքում, և հատկապես այն ինստիտուների միջոցով, ովքեր որոշակի փորձ, գիտելիք ու կարողություն ունեն մարքետինգի ոլորտում: Ես սա ասում եմ ՄՄ-ի շուկաների համար, բայց նույն մոտեցումը պետք է կիրառել նաև եվրոպական երկրների շուկա մտնելու, այլ շուկաներ մուտք ունենալու համար ևս: Պետք է ուշադրություն դարձնել հատկապես խոշոր շուկաներին :
Ո՞ր ոլորտների արտադրանքը կարող է հեռանկարային լինել արտահանման առումով:
Գյուղատնտեսության, հատկապես վերամշակող ճյուղի արտադրանքը: Այստեղ մենք և՛ ավանդույթներ ունենք, և՛ մրցունակ ենք, և՛ զարգացման հնարավորություն կա: Գյուղատնտեսությունն ապահովում է տնտեսության ամենամեծ հատվածներից մեկը՝ համախառն արտադրանքի մեջ մասնաբաժինը անցնում է 2 մլրդ դոլարից: Հանքարդյունաբերության մասին շատ է խոսվում, բայց դրա շրջանառությունը 200-300 մլն դոլարը չի գերազանցում: Եթե մենք գյուղատնտեսության մեջ 10 տոկոս աճ ապահովենք, դա շատ լուրջ արդյունք կլինի:
Ձեր կարծիքով՝ ո՞րն է հայկական բիզնեսի հիմնական խնդիրը:
Շրջանառու միջոցների բացակայության և ինստիտուցիոնալության խնդիրը: Դրա պատճառով, բիզնեսն այսօր չի կարողանում զարգանալ, չի կարողանում արտահանման համար առավել նպաստավոր դառնալ: Իմ կարծիքով՝ Հայաստանում միշտ այնպիսի հարկային քաղաքականություն է իրականացվել, որ այդ խնդիրը երբեք չի գիտակցվել: Մշտապես շեշտը դրվել է բյուջեն լցնելու վրա, բիզնեսի զարգացումը չի կարևորվել: Ի վերջո պետք է հասկանալ, որ բյուջեն ինքնանպատակ չի կարելի լցնել, բիզնեսին խեղդելով բյուջե լցնելը ես ճիշտ մոտեցում չեմ համարում:
Հատկապես այս փուլում բյուջեն լցնելը առավել քան կարևոր խնդիր է դիտվում՝ հուլիսից պետական համակարգում աշխատավարձերի բարձրացում է նախատեսված, որովհետև հիմա վարձատրությունը շատ ցածր է: Եթե բիզնեսին,ինչպես Դուք եք ասում, հանգիստ թողնեն, ինչի՞ հաշվին լցնեն բյուջեն, ինչպե՞ սլուծեն այդ հարցերը:
Բյուջեի ծախսային մասի կրճատմամբ. ծախսային մասը խայտառակություն է, շատ ու շատ ծախսեր ուղղակի արդարացված չեն, անարդյունավետ են ծախսվում: Համարյա բոլոր ոլորտներում բյուջեի ծախսերի 20-30 տոկոսը իր նպատակին չի ծառայում: Դա նշանակում է՝ եթե այդ 20-30 տոկոսը չհավաքվեր, թողնվեր տնտեսությանը, որոշ ժամանակ անց այդ գումարները կվերադարձվեին բյուջե՝ տնտեսությունը կզարգանար, հարկերն էլ առավել կվճարվեին: Եթե այդ գիտակցությունը պետական այրերի մոտ այս փուլում էլ չաշխատեց, մենք նորից խնդիր ենք ունենալու: Պետք է ճիշտ գնահատել իրավիճակն ու ռիսկերը և հասկանալ, որ կարելի է որոշ ժամանակ հանգիստ թողնել և աջակցել բիզնեսին:
Ինչ վերաբերում է պետական համակարգի խնդիրներին ` այսօրվա մոդելը ես չեմ ընդունում: Կարելի է մեր երկրի պետական համակարգի ցուցանիշները համեմատել զարգացած կամ զարգացող երկրների պետական ապարատների հետ. մեզ մոտ աշխատողները շատ են: Ես համամիտ եմ, այո՛, պետք է լինեն բարձր աշխատավարձեր, բայց ոչ ուռճացված աշխատակազմ: Ես առաջարկում եմ, որ երբ պետությունը ինչ-որ ոլորտում գույքագրում է իրականացնում, թող մի հատ էլ կադրային բանկի վերագնահատում իրականցնի: Օրինակ՝ ժամանակին մենք հրավիրեցինք Մեծ Բրիտանիայից մի ընկերության՝ ինչ-որ կառույցում վերլուծություն կատարելու, որից հետո այդ նույն կառույցում մենք պետք է ներդրում կատարեինք և այն դարձնեինք առավել շուկայական: Վերլուծությունից հետո առաջին քայլը որ մենք արեցինք՝ 450 հոգու՝ ոչ համապատասխան մարդկանց կրճատումն էր: Երբ մենք հարցրեցինք, թե ինչու էր կադրային նման վիճակ ստեղծվել, մեզ պատասխանեցին, որ տարբեր ժամանակներում տարբեր պետական կառույցներում ոչ պետքական մասնագետներ են ունեցել, ուղարկել են այդտեղ: Այսօր արդեն այդ նույն կառույցը դարձել է շատ լուրջ ու մրցունակ համակարգ, և բոլորը գիտեն, հասկանում են, որ ոչ մի ծանոթ-բարեկամի միջոցով հնարավոր չէ որևէ հարց լուծել, պետք է ուղղակի արդյունավետ և տվյալ տեղի պահանջներին համապատասխան մասնագետ լինել: Աշխատավարձն էլ ավելի բարձր է: Ես կարծում եմ, որ պետական կառույցներում նույնպես ժամանակն է այդպիսի մոտեցում ցուցաբերել: Գիտե՞ք, դա նույնիսկ ցանկության հարց չէ՝ դա ուղղակի աշխարհում ընդունված կարգ է, եթե, իհարկե, դու ուզում ես արդյունք ապահովել:
Դուք սեփականատեր եք, դրա համար էլ Ձեր փողերը հաշվել եք, իսկ պետության մեջ սեփականատեր չկա. իշխանավորին էլ ձեռնտու է իր ծանոոթ-բերակամին բերել խցկել համակարգ: Այդ հարցը ո՞վ պետք է լուծի:
Կոնկրետ պետական ապարատի աշխատանքի արդյունավետության խնդիրը պետք է առաջ քաշեն հարկատուները՝ պետական այրերի վրա ճնշում գործադրելով: Պետական ապարատը պետք է հաշիվ տա, թե որքանով է արդյունավետ աշխատում:
Բիզնես -քաղաքականություն կապի մասին ի՞նչ կասեք:
Դա ամբողջ աշխարհում էլ կա. Հայաստանը բացառություն չէ: Բիզնեսը չի կարող քաղաքականության հետ կապված չլինել:
Քաղաքական հայտնի իրադարձությունների հետևանքով Դուք որոշ ժամանակ հայտնվեցիք ընդհատակում: Կյանքի այդ փուլը ի՞նչ տվեց Ձեզ, և վերադառնալով՝վերաբերմունքի ի՞նչ փոփոխություն զգացիք:
Այն դժվարությունները, որոնց միջով անցա, ինձ շատ բան տվեցին, թե ինչ գնով՝ դա երկրորդական հարց է: Գիտեք, ես կարող էի մնալ և աշխատել Եվրոպայում, առավել ևս, որ արևմտյան բիզնես-մշակույթն ինձ հոգեհարազատ է: Բայց իմ հայրենիքը Հայաստանն է, այստեղ ես կայացել և ձևավորվել եմ, այստեղ ստեղծել եմ մրցուբնակ համակարգեր, տնտեսություն և բիզնես եմ հիմնել: Ես չէի կարող չվերադառնալ:
Դժվարություններն ու իմ վերլուծությունները միասին ինձ թույլ տվեցին հասկանալ քաղաքական համակարգի չկայկացվածության աստիճանը:Այսօր ես որոշ ոլորտների ու հարցերի վերաբերյալ այլ մոտեցում ունեմ, քան ունեի նախկինում: Շատ հարցերի ուրիշ աչքերով եմ նայում:
Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ հանդիպո՞ւմ եք, հարաբերություններ կա՞ն:
Շատ լավ հարաբերություններ կան, ես Լևոն Տեր-Պետրոսյանին հարգում եմ, համարում եմ, որ նա մեր երկրի համար պատմական դեր ու նշանակություն է ունեցել: Ոչ միայն առաջին նախագահը, այլև շատ այլ մարդկանց ևս, ովքեր պատմական դերակատարում ունեն, ես հարգանքով եմ վերաբերվում:
Ի՞նչ եք կարծում՝ ֆինանսատնտեսական բիզնես-ընտանիքների, ինչպիսին Ձեր ընտանիքն է, ի հայտ գալը Հայաստանում դեռևս հնարավո՞ր է, թե՞ այդ ճանապարհն այլևս փակ է:
Մանրամասները hayeli.am — ում:
